Corticoid Và Những Điều Bạn Nên Biết Khi Sử Dụng

Trong ngành y tế corticoid không còn xa lạ gì với họ cả. Corticoid được sử dụng rộng rãi trong rất nhiều trường hợp. Nhưng việc lạm dụng quá mức cho bệnh nhân khiến họ gặp rất nhiều các tác hại không mong muốn. Vậy hãy cùng chúng tôi tìm hiểu kĩ hơn nhé!

1. Corticoid là gì?

Corticoid là một loại thuốc kháng viêm hay còn gọi là Glucocorticosteroid(GC), có vai trò như một loại hormone được tiết ở vùng thượng thận, có tác dụng rất lớn trong việc chuyển hóa muối, đường, mỡ, chất đạm trong cơ thể.

Ở điều kiện bình thường, thượng thận bài sản sinh ra 2 loại hormon là

Glucocorticoid được tiết ra bởi vùng bó và vùng lưới ở phía trong dưới tác động kiểm soát của ACTH tuyến yên

Mineralocorticoid là loại hormon điều hòa điện giải

Corticoid gồm 2 chất là Cortisol và Hydrocortison do vùng thượng thận tiết ra ở điều kiện sinh lý bình thường. Ngày nay, người ra dựa vào công thức của Hydrocortison để sản xuất các loại corticoid tổng hợp như Prednisolon Methylprednisolon, Dexamethason, Betamethason…Những chất này có mức độ hoạt lực khác nhau với mục đích kháng viêm và điều trị bệnh liên quan đến miễn dịch nên corticoid được sử dụng rất phổ biến.

2. Phân loại và các loại corticoid thường dùng:

Phân loại: Dựa vào mức độ hoạt lực chống viêm

Nhóm 1: Bao gồm các Cortisol, Hydrocortison và Prednisone. Nhóm này có thời gian tác dụng ngắn, tác dụng chống viêm, chống dị ứng, giảm phù nề thấp, liều dùng cao. 

Nhóm 2: Gồm Prednisone và Methylprednisolone. Nhóm này có thời gian tác dụng trung bình, hoạt lực chống viêm vừa, ít gây giữ muối, nước, ít gây nhược cơ, yếu cơ.

Nhóm 3: Betamethasone, Dexamethason, Triamcinolon… hiệu lực chống viêm cao, không giữ nước, liều dùng thấp.

Các dạng corticoid thường dùng:

Dạng viên (corticoid dùng đường uống)

Dạng tiêm trực tiếp vào trong mạch máu, trong khớp, cơ

Dạng hít qua miệng

Dạng xịt mũi

Dạng dung dịch dùng với máy khí dung

Dạng kem, gel, thuốc mỡ…. dùng tại chỗ (bôi ngoài da, nhỏ mắt, mũi, tai….)

3. Tác dụng của corticoid

3.1 Tác dụng sinh lý

Chuyển hóa: glucid, protid, lipid, phospho, canxi, chuyển hóa nước và điện giải. 

Tác động lên thần kinh trung ương: thay đổi tính tình, giải tỏa căng thẳng, gây thèm ăn

Tim mạch: Giữ muối nước, tăng nhịp tim

Tiêu hóa: Tăng tiết dịch vị, giảm tiết chất nhày (do đó làm tăng nguy cơ các bệnh loét dạ dày, tá tràng)

3.2 Tác dụng trong điều trị

Tác dụng chống viêm: 

Ức chế sự di chuyển của bạch cầu về ổ viêm

Giảm sản xuất, giảm hoạt tính của các chất trung gian hóa học gây viêm

Ức chế giải phóng các men tiêu thể, các gốc tự do, từ đó là giảm hoạt tính cacsu các chất trung gian gây viêm

Tác dụng chống dị ứng

Các Corticosteroid ngăn cản và làm giảm mức độ của các phản ứng dị ứng bằng cách phong tỏa các phản ứng giải phóng các chất trung gian hóa học gây dị ứng: Histamin, Serotonin…

Tác dụng ức chế miễn dịch:

Ức chế tăng sinh các tế bào lympho T, giảm sản xuất Interleukin 1 và 2

Giảm hoạt tính gây độc tế bào của các lympho T và các tế bào diệt tự do NK, từ đó ức chế sản xuất Interleukin 2 và interferon gamma.

Ức chế sản xuất TNF, giảm hoạt tính diệt khuẩn, gây độc và nhận diện kháng nguyên của đại thực bào

4. Các trường hợp được dùng Corticoid

Một số bệnh tự miễn bao gồm viêm khớp dạng thấp, lupus, thấp tim,…thì được phép sử dụng corticoid.

Các bệnh liên quan đến hệ thống miễn dịch của cơ thể. Với những loại bệnh này, thuốc có tác dụng bảo vệ cơ thể chống lại nguy cơ nhiễm trùng.

Dùng trong điều trị dị ứng, phản ứng dị ứng trong thời gian ngắn, có thể kể đến như hen phế quản, mề đay, viêm mũi dị ứng,…

Dùng để điều trị một số bệnh lý ngoài da bao gồm vảy nến, eczema, kích ứng nhẹ do côn trùng đốt, phát ban,…

Điều trị thay thế hormone tuyến thượng thận trong trường hợp cơ thể không đủ khả năng tự sản xuất các loại hormone này.

Được sử dụng hiệu quả trong phẫu thuật cấy ghép cơ quan. Có thể hiểu đơn giản là, Corticoid sẽ kết hợp cùng với một số loại thuốc khác để chống phản ứng loại mảnh ghép của cơ thể vừa được cấy ghép, chẳng hạn như gan hay thận,…

Hiệu quả trong tác dụng điều trị phối hợp bệnh lý nhiễm trùng hoặc ung thư

5. Tác dụng phụ corticoid

Thường thì sử dụng corticoid trong thời gian ngắn (1-2 tuần) không gây tác dụng phụ gì nghiêm trọng như: Kích ứng dạ dày, tăng cảm giác ngon miệng, khó ngủ,..

Nhưng nếu dùng corticoid sai cách hoặc dùng trong thời gian dài hoặc dùng thời gian ngắn nhưng lặp đi lặp lại nhiều lần sẽ gây ra nhiều tác dụng phụ. Liều dùng càng cao thì tác dụng phụ càng lớn càng gây hại cho sức khỏe.Vì vậy nếu phải điều trị bằng corticoid trong thời gian dài thì bác sĩ cần cân nhắc liều thấp nhất mà vẫn kiểm soát được bệnh dù 2 người cũng mắc 1 bệnh nhưng liều lượng dùng lại khác nhau.

5.1 Tác dụng phụ của Corticoid khi sử dụng sai cách:

Loãng xương:

Corticoid gây mất cân bằng giữa quá trình tạo xương và hủy xương, giảm hấp thu canxi ở ruột. Từ đó làm tăng quá trình hủy xương, gây loãng xương, giòn xương, xốp xương. Người dùng Corticoid kéo dài có thể gặp hiện tượng dễ gãy xương, đặc biệt là các xương ở vùng chịu lực như xương chậu, xương đùi, cột sống và cổ tay…

Chậm lớn ở trẻ em:

Sử dụng Corticoid liều cao, kéo dài sẽ ức chế sự phát triển của xương và sụn, từ đó làm hạn chế sự phát triển chiều cao của trẻ.

Suy vỏ thượng thận:

Ở điều kiện sinh lý, vỏ thượng thận sẽ tiết ra Corticoid trong một khoảng thời gian nhất định. Việc dùng Corticoid không đúng thời gian và liều lượng có thể ức chế quá trình tiết hormon sinh lý này, từ đó làm teo tuyến thượng thận, dẫn đến việc cơ thể không thể sản xuất được corticosteroid tự nhiên.

Loét dạ dày tá tràng:

Tình trạng này thường gặp ở những bệnh nhân dùng Corticoid kéo dài hoặc kết hợp với NSAIDs do cơ chế tăng tiết dịch vị và giảm tiết chất nhầy tiêu hóa.

Tăng đường huyết: 

Các Corticoid hoạt động theo cơ chế phân giải Glycogen thành glucose và tăng tân tạo đường từ protid. Do vậy, nếu dùng thuốc lâu dài, người bệnh có thể giảm dung nạp glucose, giảm đáp ứng insulin, tăng nguy cơ đái tháo đường và các bệnh tim mạch kèm theo.

Rối loạn chất điện giải:

Corticoid liều cao gây giữ natri, nước, tăng thải kali dẫn đến tình trạng phù và nhược cơ.

Rối loạn tâm thần:

Khi bạn sử dụng Corticoid kéo dài bạn sẽ gặp các rối loạn tâm thần thường gặp là trầm cảm, hưng phấn, mất ngủ, thay đổi tâm trạng thất thường, thay đổi tính cách…

Hội chứng Cushing:

Đây là hội chứng thường gặp ở người dùng Corticoid liều cao, kéo dài. Hội chứng Cushing là một hội chứng rối loạn phân bố mỡ. Ở những người mắc hội chứng này, mô mỡ thường tập trung ở vị trí mặt, lưng, ngực, gây hiện tượng “khuôn mặt trăng tròn” và gù trâu.

5.2 Ngoài ra còn 1 số tác dụng phụ với từng loại corticoid như:

Dạng corticoid dùng ngoài da: Có thể gây teo da, mỏng da, chậm lành vết thương, gia tăng vết loét, rậm lông, rạn da, giảm sắc tố da, viêm nang lông, giãn mao mạch xuất huyết… tình trạng da nhiễm corticoid chuyển biến nặng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe và thẩm mỹ làn da.

Dạng corticoid xịt họng, phun hít: Gây nhiễm nấm candida họng, khó phát âm, ho kéo dài

Dạng corticoid nhỏ mắt: Đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp

6. Cách dùng Corticoid

6.1 Đối với từng loại thuốc corticoid thì lại có cách dùng khác nhau:

Dạng viên nên dùng với thức ăn để hạn chế kích ứng dạ dày.Không ngừng thuốc đột ngột nếu bạn đã dùng corticoid trong một thời gian dài. Ngừng thuốc đột ngột có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách giảm liều thuốc corticoid từ từ trước khi dừng hẳn. Thông thường quá trình này kéo dài vài tuần để cơ thể có đủ thời gian khôi phục lại khả năng sản xuất hormone tự nhiên

Dạng bôi chỉ dùng một lượng nhỏ đủ để bao phủ một lớp mỏng lên vùng da bệnh. Điều này giúp dự phòng quá nhiều thuốc hấp thu vào trong cơ thể và có thể gây tác dụng phụ. Không nên băng vùng bôi thuốc corticoid. Tránh bôi vào vùng da trầy xước, không lành lặn hoặc vùng da thường xuyên bị cọ xát.

Dạng xịt thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng, một số tác dụng phụ thường gặp (nấm miệng, khàn giọng) có thể dự phòng dễ dàng bằng việc thực hiện đúng kỹ thuật xịt hít và súc miệng sau khi dùng thuốc.

6.2 Lưu ý khi sử dụng Corticoid an toàn:

Tuân thủ tuyệt đối các hướng dẫn điều trị của bác sĩ khi bị nhiễm corticoid, đọc kỹ hướng dẫn của nhà sản xuất in trên bao bì sản phẩm trước khi sử dụng, đặc biệt là với thuốc bôi ngoài.

Ăn nhạt, hạn chế các đồ ăn, thức uống chế biến sẵn, nhiều đường muối

Chế độ ăn: nhiều protein, canxi, kali, ít muối đường và lipid. Có thể dùng thêm vitamin D.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ: nước tiểu, huyết áp, điện quang dạ dày, cột sống, đường máu, kali máu, thăm dò chức năng não – tuyến yên -tuyến thượng thận.

Sau khi đọc xong bài viết chắc hẳn các bạn cũng nắm rõ về Corticoid rồi chứ. Nhưng chúng ta vẫn phải thận trọng khi sử dụng Corticoid nhất là phải có sự hướng dẫn của bác sĩ không tự tiện dùng sẽ gây ra nhiều tác hại không mong muốn.